İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi M. Nureddin Özel, Prof. Dr. Engin Deniz Akarlı’nın danışmanlığı altında hazırladığı teziyle, İRAM tarafından düzenlenen Tez Ödülleri’nde birinci oldu. Türkiye’de İran’a ilişkin yapılan çalışmaları desteklemek amacıyla başlatılan İRAM Tez Ödülleri’ne “Ambassadors, Spies, Captives, Merchants and Travelers: Ottoman Information Networks in the East, 1736-1747” (“Elçiler, Casuslar, Esirler, Tacirler ve Seyyahlar: Osmanlı’nın Doğu’daki İletişim Ağları, 1736-1747”) adlı çalışmasıyla başvuran Nureddin Özel, Nadir Şah’ın İran’daki hakimiyeti sırasında Doğu’daki Osmanlı haber alma kaynaklarını ve iletişim ağlarını ele alıyor.
Nureddin Özel’in tezi Osmanlı-İran ilişkilerinin kritik ve
önemli bir aşamasına, Nadir Şah’ın İran’ı yönettiği 1736-1747 yıllarına ışık
tutuyor. Araştırma, tasviri ve analitik iki tür yaklaşıma dayanıyor. Tasviri
boyut, istihbaratın İstanbul’a hangi kanallardan, nasıl ve ne zaman vardığını
göstermeyi hedefliyor. Nureddin Özel, elçiler, casuslar, esirler, tacirler,
ulaklar ve seyyahlar gibi bilgi alışverişinde, istihbaratta ve diplomatik
görüşmelerde amil olan aktörler üzerinden tekil vakaları incelerken, bunlar
arasındaki somut ve muhtemel ilişkileri de gösteriyor. Osmanlı merkezi ve yerel
görevlileriyle iletişimde olan bu kişiler üzerinden Anadolu, Irak, Hicaz, İran
ve Hindistan’a uzanan bağlantılara da ışık tutuyor. Analitik düzeyde ise
politika belirleme sürecinin çetrefilliğini ve karmaşıklığını gösteriyor. Taraflar
arasında karşılıklı kaygılar, vurgulanan ilkeler ve hususlarla birlikte Osmanlı
devletinin İran siyasetinin şekillenmesini etkileyen iç farklılıklara (ve
kliklere) işaret ediyor. Nureddin Özel’in kullandığı kaynakların zenginliği de
dikkati çekiyor. Çalışma, çoğunluk Osmanlı kaynaklarına dayanmakla beraber
başka dillerden kaynaklardan da bolca yararlanıyor. Sonuçta, ortaya iyi araştırılmış,
iyi yazılmış, bilgi dolu bir çalışma çıkıyor.